ABD yaptırımları gölgesinde İran ve Türkiye’nin Ekonomik Çıkmazı

İran, Fars İmparatorluğunun devamı bir devlettir.
İmparatorluk gününden bu yana da, egemen olduğu ve işgal ettiği topraklardan
hiçbir kaybı olmayan bir devlettir. Ortadoğu’nun da güçlü, bölge çapında oyun
kurucu ve bozucu devletlerden biridir. İran uzun bir dönem Şah Diktatörlüğünün
yönetimi altında yaşadı. ABD’ye sıkı bağlı bir devlet konumundaydı. Türk
Devleti gibi ABD’nin bölgedeki jandarmalarından biriydi. İran, bilindiği gibi
petrol ve doğal gaz zengini ülkedir de. Buna rağmen, yayılmacı, sömürgeci, sömürücü,
zenginliğin belirli güç odaklarından toplanmasından dolayı, ekonomik bir kriz
söz konusudur. Bu ekonomik krize, teröristlere yardım etmesi, nükleer
çalışmalarından dolayı üzerindeki ekonomik ambargo da eklenince, kriz daha da
derinleşip genişlemektedir. Bazen halkın temel ihtiyaçlarını, bu ambargodan
dolayı karşılamak zor olmaktadır. Enflasyon çok yüksektir. Bundan dolayı halk
her şeyi olağanüstü bir pahalılıkla karşılıyor. Halkın alım gücünün zayıf
olmasından dolayı, korkunç bir yoksulluk ve açlık var. Yaşam çekilmez
haldedir.  Sürekli bir devalüasyon var. Bundan dolayı, İran parası tümenin
değeri, dolara göre gittikçe düşmekte ve sıfırlanmaya doğru ilerlemektedir. Bunun
sonucunda büyük bir ekonomik kriz yaşamaktadır. İran’da ekonomik krizin yansıra,
siyasi baskılar, yolsuzluklar, elektrik ve su kesintileri, kuraklık, su krizi
ve hava kirliliği günlük yaşam üzerinde ağır bir etkide bulunuyor. Son günlerde
İsfahan’dan Tahran’a kadar çok sayıda kentte protesto eylemleri yapıldı ve
eylemler gün geçtikçe yayılmaktadır. İran’da olduğu gibi Türk devleti de
ekonomik krizin içinde boğuşmaktadır. Son olarak ABD’li rahip Andrew Craig
Brunson’ın tutukluluğunun sağlık sorunları sebebiyle ev hapsine çevrilmesi
üzerine, ABD’nin Türk devletine yaptırım uygulama açıklamalarından kaynaklı
Dolar yükselişe geçti. Doların yükselişi TL’nin değerini düşürmekte ve ekonomik
kriz gittikçe derinleşmektedir. Bununla birlikte Türk-İran ekonomik ilişkileri
hangi düzeyde ilerlemektedir.

Küresel Güçlerin
Ekonomik Düşüşü

Küresel güç olmaya çalışan Türkiye ile İran arasındaki
ekonomik ilişkilerin düzeyi gittikçe gerilemektedir. Türkiye-İran ticaret hacmi
2012’de 21,9 milyar dolarla rekor kırdıktan sonra 2013 yılında Amerikan
ambargosunun etkisiyle sert bir şekilde gerileyerek 14,5 milyar dolara düştü.
2014 yılında ise 13,7 milyar dolara indi. Ticaretin zayıflaması üzerine
yüzlerce üründe gümrük vergisi indirimi yapan Tercihli Ticaret
Anlaşması 2015 yılı başında yürürlüğe konuldu. Hedef ticaret hacmini 35
milyar dolara çıkarmaktı. Bu arada İran’a uygulanan ekonomik ambargonun
kaldırılmasına karar verildi. Böylece ticareti “patlatma hedefinin önünde
görünürde hiçbir engel kalmamıştı. Ancak olumlu gelişmelere rağmen ticaret
hacmi 2015 yılında 9,7 milyar dolara, 2016’da ise 9,6 milyar dolara geriledi. Bu
rakamlar dış politikadaki çatışma alanları temizlenmeden ticaretin
gelişemeyeceğini gösterdi. Siyasi ilişkilerin önündeki en büyük engellerden
biri Suriye politikasındaki ayrışmaydı. Ancak 2017 yılında Türkiye ABD ile
birlikte hareket etmekten vazgeçip Rusya ve İran’la ortak çözüm üretmeye
başladı.  Türkiye ve İran’ı yakınlaştıran
önemli faktörlerden biri de “Suriye’den sonra sıra bize mi geliyor?
kaygısıydı. Türkiye’de “bizi bölecekler inancı çok yaygın.
Dolayısıyla hem iç, hem dış politika bu endişe etrafında şekilleniyor. Türkiye
ve İran’ın Son 17 yıllık rakamlara bakıldığında İran’ın sadece 2016 yılında
Türkiye’ye karşı ticaret açığı verdiği görülüyor. Diğer 16 yıl içerisinde İran,
Türkiye’ye karşı 579 milyon dolar ile 8,8 milyar dolar arasında değişen
oranlarda ticaret fazlası elde etmiş. Peki, Türkiye’nin İran ihracatı
neden azaldı?  Türkiye’nin İran’a
ihracatında önemli bir yer tutan altın satışı yok denecek düzeye
geriledi. Türkiye 2016 yılında İran’a 1 milyar 306 milyon dolarlık altın ihraç
etmişti. Geçen yıl altın ihracatı 111 milyon dolara düştü. Altın ihracatındaki
yaklaşık 1 milyar 200 milyon dolarlık azalma Türkiye’nin İran’a karşı ticari
açık vermesinin en büyük nedeni. İran 150 milyar varil ham petrol ve
33,5 trilyon metreküp doğal gaz rezervi ile dünyanın en büyük üreticilerinden
biri. Sınır komşusu Türkiye ise petrol ve doğal gazda güçlü bir alıcı
olmanın yanı sıra Orta Doğu ve Avrupa arasında enerji köprüsü oluşturmaya
çalışıyor. Son olarak yaşanan ABD Hazine Bakanlığı’nın geçtiğimiz günlerde
İçişleri Bakanı Soylu ve Adalet Bakanı Gül’e yaptırım uygulamasıyla gündeme
gelen OFAC Dairesi halihazırda 145 İran bağlantılı kişiyi listesine almış
durumda.  Yine
ABD Başkanı Donald Trump, İran’la iş yapan, ABD ile yapamayacak.
Dünya barışı istiyorum, daha azını değil” demişti.

İran ve Türk Devletinin
İpleri ABD’nin Elinde

Bundan sonraki Türkiye-İran tablosu nasıl şekillenecek. Bu
aşamada İran’la iş yapan yapanlar yaptırım listesine alınacak ve bu riski göze
alacak. ABD bağlantılı iş yapamamak ve o ülkedeki kaynakların bloke edilmesini
göze almak anlamına geliyor. ABD’nin yaptırım kararı alacağının duyulması
üzerine pek çok uluslararası şirketler İran’la ilişkisini askıya aldı. Türkiye’nin
İran’da oldukça aktif olup yatırım yapan firma sayısı 200’ün üzerindedir. Bu
firmalar otel işletmeciliğinden otomotiv yan sanayine, gıdadan ev tekstiline
kadar farklı alanlarda yer almaktadır. Türkiye yılda 1.7 milyon İranlı turisti
ağırlamakta ve uçak şirketleri İran’ın 7 kentine uçmaktadır. Üç sınır kapısı ve
demiryolu bağlantısıyla lojistik olarak da önemli potansiyele sahiptir. İran’ın
ise Türkiye’de 2000’e yaptırım yapan şirketi bulunmaktadır. Türkiye İran
ilişkileri ticari alanda olduğu gibi siyasi alanda da stratejik bir konuma
sahiptir. Bunun için ABD’nin yaptırım kararından sonra Türk devleti nasıl bir
yaklaşım göstereceği önümüzdeki günlerde belli olacak.  Hali hazırda ortada olan her iki devletin de
ipleri ABD’nin elinde olduğudur. İstediği zaman çeker ve bitirir.

0

21

:” ”

:””

” “,” ”

Sara Gulan

0

21

:” ”

:””

” “,” ”